Bouba/Kiki effect: relatie tussen klank en betekenis

In deze blog ga ik dieper in op de associaties tussen niet-woorden en abstracte vormen. Deze woord-vorm associaties zijn het meest bekend door een fenomeen dat vaak het bouba/kiki-effect wordt genoemd.

Brengen klanken betekenis over?

Een veelvoorkomende vraag in de cognitie van taal is hoe bepaalde klanken in onze taal betekenis overbrengen. Voorheen dacht men dat het toewijzen van geluid naar een betekenis helemaal willekeurig was.

Surprise, surprise, dat is dus niet zo willekeurig als je zou denken. 😉

Onderzoek heeft uitgewezen dat bepaalde klanken eerder dan andere voorkomen in woorden met een bepaalde betekenis, en dat taalgebruikers niet per ongeluk een bepaalde klank gebruiken voor het toewijzen van een betekenis.

Een van de meest bestudeerde voorbeelden hier van is het bekende Bouba/Kiki-effect genoemd, het accuraat matchen van onzinnige namen met abstracte vormen.

Wat is het Bouba / Kiki-effect?

Het “bouba / kiki-effect” is de neiging om ronde objecten (vs. hoekige objecten) te associëren met namen die rond (vs. hoekig) klinken.

Hoewel de specifieke namen en vormen die in verschillende onderzoeken worden gebruikt keer op keer verschillen, wordt er telkens hetzelfde gevonden.

Bij het maken van een keuze koppelen mensen labels zoals kiki en takete aan hoekige / puntige vormen, en labels zoals bouba en maluma aan ronde / bollige vormen.

Hoe ontstaat het effect?

Het Kiki-Bouba-effect ontstaat door een mix van klanksymboliek, synesthesie en ideasthesie.

1) Klanksymboliek

Klanksymboliek is het idee dat geluiden van nature betekenis hebben. Door een overeenkomst tussen een geluid en een bepaald kenmerk van een vorm zou dat geluid waarschijnlijker worden gebruikt om die vorm een naam te geven.

Bijvoorbeeld: “Sl” lijkt op een glijdende klank; zoals “Slurpen”.

2) Synesthesie

Bij synesthesie ervaar je zintuiglijke reacties die niet direct worden veroorzaakt door fysieke gebeurtenissen van buitenaf.

Een gemakkelijk voorbeeld hiervan is het zien van kleuren bij het lezen van letters of woorden.

Bijvoorbeeld: Een A ervaar je als de kleur rood; ook al is er niets in de letter A objectief rood.

3) Ideasthesia

Ideasthesia is een soort brug die rationele abstracties metaforisch met elkaar verbindt. Het idee is dat je woorden aan bepaalde kleuren koppelt en wanneer je je dit woord voorstelt, zie je het in deze kleur. Het lijkt erg op synesthesie. Echter is de waargenomen kleur bij ideasthesia contextafhankelijk is en wordt bepaald door de betekenis van een stimulus.

Het Bouba / Kiki experiment

Sinds de jaren twintig hebben onderzoekers zoals Wolfgang Köhler en later Ramachandran en Hubbard het effect onderzocht om een overeenkomst aan te tonen tussen woorden en vormen.

Er worden twee vormen gepresenteerd aan een groep mensen. De ene vorm is een ronde, bolvormig figuur en de andere vorm is een gekartelde, puntig figuur.

De vorm wordt vervolgens gepresenteerd met 2 onzinnige, niet-bestaande namen en er wordt gevraagd om de vormen aan een woord te koppelen.

Over het algemeen zijn de personen het  90% -95% eens over welke vorm welk woord is. 🙂

Het effect in de praktijk

Namen van mensen zijn, net als vormnamen, geen volledig willekeurige labels. Mensen associeren ronde namen (“Bob”, “Lou”) met personen met ronde gezichten (versus hoekige gezichten).

Bij het lanceren van een nieuw product hoor je ook rekening te houden met het effect. De reacties die mensen op een product hebben, kunnen te wijten zijn aan het ontwerp van het product.

Ook op je website kan een hoekig design met hoekige call-to-action buttons een verkeerde indruk wekken.

Bronnen:

Barton, D. N., & Halberstadt, J. (2018). A social Bouba/Kiki effect: A bias for people whose names match their faces. Psychonomic bulletin & review, 25(3), 1013-1020.

Köhler, W. (1929). Gestalt psychology. New York: Liveright.

Ramachandran, V. S., & Hubbard, E. M. (2001). Synaesthesia–a window into perception, thought and language. Journal of consciousness studies, 8(12), 3-34.